Shkombëtarizimi i Shqipërisë

Enis Sulstarova

Me gjasë, ç’çan kryet shqyptari për komb t’vet;

Pse e shoh veç atje ku xhixhllon ari.

Gjergj Fishta

Kombi është një bashkësi historike. Ai është produkt procesesh shoqërore, ekonomike, kulturore të modernitetit, të cilat janë objekt i kërkimit të studiuesve. Epoka e kombeve zakonisht mendohet se ka nisur nga mesi i shek. XVIII dhe akoma edhe sot kombi vazhdon të jetë bashkësia themelore politike kudo në botë. Mendohej se globalizimi i dhjetëvjeçarëve të fundit po çonte në një zhvlerësim të kombit, drejt formave mbikombëtare të identifikimit dhe organizimit politik, por nuk po ndodh kështu. Pikërisht tani statusi i shtetit kombëtar është bërë më i lakmueshëm se kurrë: shteti më i ri kombëtar, ai i Sudanit të Jugut, po njihet nga shtetet e tjera, midis tyre edhe nga Shqipëria.

Me kombëtarizim mund të quajmë proceset e formimit të vetëdijes kombëtare, të përhapjes së saj në një popullatë të caktuar dhe të organizimit politik rreth idesë dhe projektit kombëtar. Kombëtarizimi i shqiptarëve ka filluar në gjysmën e dytë të shek. XIX dhe vazhdon edhe sot. Themi se vazhdon edhe sot, sepse kombi duhet kuptuar si bashkësi e gjallë në shndërrim dhe përshtatje me dinamikat e ndryshme shoqërore dhe identitetet e tjera në një territor apo një shtet të caktuar. Politika kombëtarizuese zbaton sidomos shteti, por krahas tij edhe faktorë të tjerë, si partitë, shoqatat kulturore, media, arsimi, sipërmarrja private etj.

E kundërta e kombëtarizimit është shkombëtarizimi. Zakonisht në historinë tonë shkombëtarizimin e shqiptarëve e kemi menduar si një proces të dhunshëm nga ana e sllavëve dhe grekëve, me luftë, masakra, spastrim etnik, shpronësim, vendosje kolonësh, sisteme aparteidi, moslejim të mësimit të shqipes etj., me qëllim marrjen e territoreve historikisht të banuara nga shqiptarët. Mirëpo nëse do t’i përmbahemi kombëtarizimit si një proces, atëherë edhe shkombëtarizimi duhet parë si një proces i kundërt, që e shoqëron atë. Edhe një periudhë paqeje (d.m.th. në mungesë të luftës) kemi shkombëtarizim. Shkombëtarizimin mund ta kryejë edhe shteti që supozohet se duhet të mbrojë kombin. Në Shqipëri ligji famëkeq i tokës 7501 ka një përmasë shkombëtarizuese përderisa pronën e trashëguar të shqiptarëve, por të shtetëzuar gjatë komunizmit, nuk ua kthen pronarëve të ligjshëm, por ua shpërndan në disa zona pakicave joshqiptare që nuk kanë pasur pronësi mbi tokën më parë. Gjithashtu, me mosveprimin e tij ndaj fushatës greqizuese 20-vjeçare në jug të vendit dhe tani me regjistrimin e popullsisë sipas etnisë dhe fesë, shteti shqiptar e ka përkrahur shkombëtarizimin. Në Kosovë, përpjekja për të hequr vitin 1878 nga emblema e Komunës së Prizrenit është një veprim shkombëtarizues, sepse kërkon t’i mohojë identitetin politik shqiptar (Lidhja e Prizrenit) këtij qyteti dhe bashkësisë së qytetarëve të tij. Në IRJM përpjekja për të ndërtuar një kishë ortodokse në kalanë e Shkupit, pikërisht në vendin e një kishe të lashtë katolike është një veprim shkombëtarizues, sepse u heq shqiptarëve të sotëm të Shkupit mundësinë e identifikimit me qytetin e tyre për shkak të trashëgimisë së tij historike përpara ardhjes së sllavëve në Ballkan: shkurt është një përpjekje për të maqedonizuar Shkupin dhe për t’i quajtur shqiptarët “ardhacakë” në këtë qytet.

Shkombëtarizimi ndodh sidomos nga neglizhenca e anëtarëve të kombit. Kombi vdes si frymë atëherë kur anëtarët e tij nuk e ndiejnë se i përkasin bashkësisë kombëtare, se të tjera identitete të veçanta (individuale, fisnore, krahinore, apo fetare) marrin përparësi ndaj kombit dhe projektit për të krijuar të mirën e përbashkët. Atëherë kombi kthehet në një çështje administrative, thjesht në një vulë, tabelë, apo shqiponjë-stemë në kapelën e policit. Dëshmitë e shkombëtarizimit i shohim përditë dhe kudo, por sidomos në jugun e Shqipërisë, për shkak të veprimtarisë së ethshme greqizuese.

A doni prova? Hapni gazetën “Shqip” të datës 30 gusht 2011 (dita e Bajramit) dhe aty do të gjeni disa lajme e komente në dukje pa lidhje me njëri-tjetrin, por që po të lexohen me kujdes janë dëshmi e shkombëtarizimit. Në f. 2 është një lajm nga Korça: dega e “Omonias” e këtij qarku u bën thirrje vllehve të zonës që të shpallen grekë në regjistrimin e popullsisë. Gazetari na kujton se kreu i “Omonias” së Korçës është po ai që në mënyrë të paligjshme ndërtoi një përmendore në fshatin Boboshticë për dy ushtarë grekë të vrarë në Luftën e Dytë Botërore. Kjo përmendore “është zgjedhur për pelegrinazhe të përvitshme si nga përfaqësues të “Omonias” dhe të ardhur nga Greqia”. Gara për të greqizuar sa më shumë qytetarë shqiptarë është në kulmin e saj dhe me gjasë regjistrimi i popullsisë do të prodhojë shifra të paqena të një pakice të shpikur greke në Korçë. Nga një grekofili historike në këtë qytet shkallë-shkallë është kaluar në një grekofoni, e cila ka dëshmorët e saj dhe që kryhen pelegrinazhet e saj, ndryshe nga nderimi i dëshmorëve shqiptarë.

Le të qëndrojmë edhe ca në Korçë. Në f. 24 të gazetës përshkruhet odiseja e monumentit të Luftëtarit të Lirisë që po e zhvendosin andej-këndej nëpër qytet. Siç duket prania e tij në qendër të qytetit prish pamjen e katedrales gjigante dhe se grupe të caktuara ndihen më mirë me identitetin e Korçës si një qytet ortodoks, të simbolizuar nga katedralja, sesa si pjesë të një kombi, të cilin e përfaqëson monumenti i Luftëtarit të Lirisë.

Shkojmë pak më tutje, në fshatin Polenë të Qarkut të Korçës, ku ka ndodhur një incident që përshkruhet si lajm të f. 22 të gazetës. Mësojmë se në Polenë fshatarët janë organizuar në disa grupe të armatosura për të patrulluar fshatin ndaj “jabanxhinjve”. Viktimë e tyre ka rënë një djalë i ri nga një fshat i afërt, i cili është plagosur në tentativë për të vjedhur një shtëpi të Polenës. Përtej incidentit, ç’janë këta njerëz të armatosur që patrullojnë, ku kjo është detyrë e strukturave shtetërore? Cilët janë “jabanxhinjtë”? Këta janë “myslimanët” të cilët fshatarët e Polenës nuk duan që të vendosen për banim në fshat. Pra, e duan fshatin “të spastruar” prej “myslimanëve”. Cili shtet që synon standardet europiane (meqë ra fjala është edhe anëtar i NATO-s) lejon praktika të tilla që të kujtojnë Jugun e Thellë të Amerikës së para një shekulli ku të bardhët e Ku Klus Klanit “vigjilonin” mbi zezakët? Ç’janë këto identitete “të krishterë” e “myslimanë”, po qytetaria shqiptare sa vlen në këtë vend? Këta njerëz janë gati të vrasin nëse je “jabanxhi” në këtë fshat, gjë që do të thotë se “i krishterë” është kategoria themelore politike sipas së cilës ata veprojnë. Sikurse në Himarë në kohën e Bollanos nuk u lejohej pasaportizimi “turqve” me banim në qytet. Në këta shembuj, përcaktimi përbashkues “shqiptar” nuk përdoret më, ose përdoret thjesht për arsye të praktikave burokratike: në vend të tij kemi “të krishterë”, “grekë”, “myslimanë”, “jabanxhinj”, apo “turq”. Gazetari për vigjiluesit e Polenës përdor termin “struktura paralele”, gjë që menjëherë të kujton të ashtuquajturit Rojet e Urës që ndajnë më dysh qytetin e Mitrovicës dhe që i kanë spastruar shqiptarët nga pjesa veriore. Sa Polena-Mitrovica të tjera kemi në jug të Shqipërisë ku “jabanxhinjve” u ndalohet hyrja?

Zhvendosemi në rrethin e Gjirokastrës. Në f. 28 përmendet harresa ndaj memorialit në rrënim e sipër që përkujton qindra banorë të Hormovës që u masakruan nga shovinistët grekë më 1914. Gjendja e mjeruar e tij, ngjashëm me shumë monumente të këtij lloji në jug të Shqipërisë është në kontrast të plotë me varrin-monument të Boboshticës dhe me varrezat e reja të ushtarëve grekë që po ndërtohen në disa vende me lejen e qeverisë shqiptare. (Meqë ra fjala, këta të fundit janë viktima të luftës italo-greke të zhvilluar në territorin shqiptar dhe nuk ka arsye të qëndrojnë në Shqipëri. Ndoshta sepse për shtetin grek ata u vranë për çlirimin e Vorio-Epirit prej shqiptarëve!) Një fakt tjetër interesant është se pas një restaurimi të pjesshëm që iu bë memorialit para disa vitesh, në pllakën e tij shkruhej se hormovitët ishin masakruar pabesisht nga “bandat shoviniste në mars të vitit 1914”. Qëllimisht është lënë pa përmendur përkatësia kombëtare e bandave. “Shovinisti” mbetet i papërcaktuar si një specie që masakron njerëz të pafajshëm për arsye të papërcaktuara. Duke u hequr mbiemrin kombëtar masakruesve dhe të masakruarve, ngjarja izolohet nga konteksti dhe humbet domethënia e përkujtimit të saj sot. Kështu, “shovinisti” shfaqet së paku si një fatkeqësi natyrore që godet rastësisht, ose së shumti si “terrorist” që është i mllefosur me tërë botën dhe që ka qëllime utopike a përtej kësaj bote. Nëse ia vlen të përkujtohet rënia e atyre njerëzve të gjorë në vitin 1914 duhet shprehur qartë se ata u vranë sepse ishin shqiptarë, prej strukturave të mirorganizuara paraushtarake greke (jo “banda”) që kërkonin të zhbënin pavarësinë e Shqipërisë dhe të pushtonin territorin shqiptar. Përkujtimi sot i ngjarjes shkon në kahun e kombëtarizimit, ndërsa harresa apo fshehja e disa fakteve shkon nga kahu i shkombëtarizimit.

Intermexo. Duke lexuar për “bandat shoviniste” te lajmi, na kujtohet ajo që kemi lexuar në f.5 të gazetës tek intervista me z. Pandeli Majko, ish-kryeministër i Shqipërisë. Duke dënuar procesin e përfshirjes së etnisë në regjistrimin e popullsisë, ish-kryeministri nuk harron të përmendë se “Shqipëria dhe Greqia nuk bënë marrëveshje për shkëmbim popullsish, siç bëri Turqia dhe Greqia...” Këtë ai e quan si shenjë miqësie midis dy popujve, por për hormovitët e vrarë, çamët dhe ndoshta për vllahët e Korçës sot që duan t’i greqizojnë, ndoshta do të ishte më mirë sikur kishte pasur një marrëveshje të ndërsjellë të pranueshme nga të dyja palët, sepse së paku Greqia do të hiqte dorë nga pretendimet territoriale që ushqen edhe sot! Këtë e themi për efekt retorik, sepse marrëveshjet që interesojnë Greqisë janë të tipit të Protokollit të Korfuzit, apo asaj të demarkacionit të kufirit detar që u hodh poshtë nga Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë pak kohë më parë. Më poshtë ish-kryeministri thotë: “Dy fqinjë aq të vjetër që s’kanë bërë luftë të mirëfilltë midis tyre për shekuj me radhë e që janë martuar, gëzuar dhe vdekur krah njëri-tjetrit, ndryshe nga marrëdhënia e plasaritur të shqiptarëve me sllavët”. Kur lexon përshkrime të tilla rozë atëherë e kupton se përse duhet që sot të përkujtojmë se hormovitët e vitit 1914 nuk janë masakruar në një “luftë të mirëfilltë”, por thjesht nga “banda shoviniste”! (Në frymën e miqësisë, edhe kreu i policisë greke zotohet se nuk do të grisen më pasaporta shqiptare në kufi – f. 11 e së njëjtës gazetë).

Të gjitha këto lajme të së njëjtës ditë dhe vetëm të një gazete të përditshme tregojnë se në Shqipëri po mbizotërojnë identitetet lokale dhe fetare dhe se procesi i shkombëtarizimit po lulëzon. Lexuesit e këtij artikulli mund të gjejnë të tjera në shtypin e ditëve në vijim. Të ndarë në identitete të thërrmuara lokale e fetare, që nxiten edhe nga jashtë, qytetarët e këtij vendi po humbasin lidhjet me njëri-tjetrin. Ideja përbashkuese e kombit është në zbehje përkundër identiteteve përçarëse, që do të na pengojnë të ndërtojmë një të ardhme të përbashkët. Duhet ta përmendim në mbyllje të shkrimit tonë se dobësimi i identitetit kombëtar nuk ndihmon aspak për forcimin e shtetit ligjor dhe të demokracisë, të cilat janë edhe meraku i përfaqësuesve ndërkombëtarë. (Ambasadori Arvizu në f. 2 të gazetës bën thirrje për një pakt kombëtar për integrimin europian).

P.S. Në këtë situatë, përbetimi i një politologu në Tiranë se ai do të rreshtohet kundër nacionalizmit shqiptar, që, sipas tij, po ia merr frymën identiteteve të tjera në vend, duket si një tallje e pavend. Unë nuk ofroj ndonjë zgjidhje të gatshme për prapsur shkombëtarizimin e Shqipërisë. As nuk do t’i drejtoj thirrjen klasike qeverisë për të gjetur zgjidhje; të paktën jo kësaj qeverie që po me regjistrimin e popullsisë po zyrtarizon greqizmin e shqiptarëve të shkombëtarizuar. Thirrja ime është për ata shqiptarë që e kanë të shtrenjtë idenë e kombit që të mobilizohen e të gjejnë forma veprimi kolektiv kundër shkombëtarizimit.