Plani Marshall dhe Europa

Dr. Alban Daci

Europianët u bindën të moderonin kërkesat e tyre dhe të prezantojnë një raport të konsideruar të përkohshëm, ashtu siç i kishte sugjeruar Kennan. Me datë 22 shtator teksti i rishqyrtuar nga CEEC, me një kërkesë pre 22 milion $ u firmos nga ministrat e jashtëm europian, dhe i nënshtruar në një votim të kujdesshëm të SHBA.

Presidenti Truman i kërkon Kongresit më datë 12 nëntor, të autorizojë dhënien e fondeve për ndihmë për një periudhë të shkurtër kohore: me datë 15 dhjetor përcaktohet fondi prej 522 milion $ për Italinë, Francën, Austrinë. Ndërsa përsa i përket programit të rindërtimit për një periudhë të gjatë kohe, duhet të kalonin akoma disa muaj me analiza dhe reciprocitet të hekurt mes presidencës dhe kongresit që të merrte më në fund formë në pranverën e vitit 1948[1].

Problemi kryesore ishte të përcaktohej një masë e drejtë me ndihma dhe të mbahej një garanci me kontrolle, por nuk vihet kurrë seriozisht në diskutim thelbi saj: për SHBA kishte të bënte me “interes vital, humanitar, strategjik e politik, për të ndihmuar vendet pjesëmarrëse për të realizuar rindërtimin ekonomik”.[2]

Falë senatorit republikan Arthur H. Vandenberg, shef i Komisionit të Jashtëm, Opozita nuk vendos shkopin mes rrotave: i vetmi çmim që administrata e Truman duhet të paguante ishte se Economic Cooperation Administration (ECA), enti i ngarkuar për të administruar ndihmën, nuk duhet t’i nënshtrohej Departamentit të Shtetit, por drejtpërdrejt Presidentin dhe Senatit. Me 3 prill 1948, pas një procesi që zgjati një vit, Truman firmosi ligjin më të cilin organizohej në mënyrë përfundimtare European Recovery Program, program katër vjecare i ndihmave për Europën.

Kongresi i zvogëlon fondet duke i ndarë në 17 miliard $; shuma efektive e administruar nga ECA ishte 12 miliard $. Siç nënvizon Spanier, SHBA shpenzuan një shifër inferiore në krahasim me atë për konsumimin e pijeve në të njëjtin hark kohor[3]. Në krye të ECA, me seli në Uashington, u emëruar Paul G. Hoffman, kryetar i Studebaker Corporation, ndërsa William A. Harriman u ngarkuar me detyrën për të drejtuar delegacionin e agjencisë në Europë.

Që nga prilli i 1948, Kennan e gjykon të ashtuquajturin “Plani Marshall” një sukses. Vuajtja e tij për procesin e gjatë të programit dhe mos vuajtje për rezistencat e kongresit janë të ilustruara mirë në një deklaratë të tij, si pasojë e kërkesës së një senatori që dëshironte të dinte sa do t’u kushtonte SHBA-ve në dollar dhe cent, pra në mënyrë të detajuar nëse nuk aplikonin programin për rindërtimin e Europës. Për Kennan:

I ishte sugjeruar që duhet të bëhej një përllogaritje në dollarë dhe cent të humbjes që SHBA mund të pësonin nëse nuk do të ishte European Recovery Program dhe nëse do të lejohej që ngjarjet në Europë të rrjedhin në rrugën e tyre. Mund vetëm të urojmë që problemet e politikës tonë të jashtme në këtë pikë të jenë të një natyre të tillë që dimensionet e saj mund te jenë të matura kaq thjeshtë: në dollar dhe cent. Në realitet, problemet që kanë të bëjnë me ndihmën e Europës duhet të shkojnë përtej vlerës monetare. Është një nevojë ekonomike shumë reale brenda asaj që jemi duke kërkuar të bëjmë; por kuptimi i çdo aksioni që do të ndërmarrim do të jetë politik dhe sociologjik. Dhe në të kundërt, nëse nuk arrijmë të ndërmarrim ndonjë aksion, humbja me e madhe për këtë vend do të jetë në vlera që nuk mund të llogariten nga asnjë standard preciz. Nuk jetojmë në një boshllëk, por në një botë me shtete. E ardhmja jonë si nacion është në mënyrë të theksuar e pavarur nga modeli i marrëdhënieve tona me botën që na rrethon. Kur flasim për të ndihmuar Europën, nuk është vetëm e ardhmja e Europës që po përballojmë. Nuk ka të bëj me faktin për të marr ose për të lënë. Është e ardhmja jonë, jo më pak ajo e Europës, për të cilën ne po flasim. [...] një Europë e braktisur nga vetë ne në këtë pikë të lojës do të ishte pak diferente, dhe jo më e mirë nga pikëvështrimi i interesave të SHBA, të Europës që do të kishte dalë nga fitorja gjermane në luftën e fundit. Nuk do të jetë më pak armiqësore për ne në një periudhë të gjatë kohe se sa ajo që të ishte “Rendi i Ri” europian i ëndrrave të Hitler. Për ne të japim dorëheqjen nga zhvillimi i një Europe me këtë tip do të jetë sikur me braktisur kauzën për të cilën kemi luftuar luftën e fundit në Europë dhe të njohim se të tjerët, dhe jo ne, ishin fituesit[4].

Plani Marshall futi një armë të re në marrëdhëniet ndërkombëtare: futjen masive të ndihmës ekonomike për të arritur objektiva politik. Ajo u lëshua si shprehja e parë, konkrete dhe e limituar, të “përmbajtjes”, brenda iniciativës së re strategjike të SHBA për të rivendosur një ekuilibër të ri fuqie në Europë. Është e nevojshme të nënvizohet se si nxitimi e gjeneralisimi me të cilën u prezantua, me fjalimin e Marshall në Harvard, një propozim i tillë, ashtu edhe pasiguria që binte mbi këtë operacion, për atë që dukej një kosto ekonomike e politike shumë e lartë.

Krerët amerikan vepruan nga shtysa e urgjencës, sepse mendonin që për shumë kohë iniciativat kishin mbetur vetëm në duart e sovjetikëve, por megjithatë duhej edhe një vit kohë që programi i ndihmës të materializohej.

Ndërsa doktrina Truman konsistonte në një apel të qartë për një luftë globale kundër totalitarizmit, kurse plani propozohej për të ndaluar që destabiliteti i Europës perëndimore, i ndodhur nga shkatërrimi i luftës dhe rruga qorre e rimëkëmbjes ekonomike, të favorizonte ekspansionin sovjetik duke krijuar atë situatë që kishte sjellë SHBA të luftonin dy luftërat botërore: mundësinë që një fuqi armike të vërtetohet në brigjet e Atlantikut, duke dominuar kontinentin e Vjetër.

Kolapsi i Europës evidentoi rëndësinë e kësaj për sigurinë e SHBA, kurrë nuk ishte vendosur në dyshim, por tashmë ajo u afirmuar në mënyrë të qartë. Plani Marshall përfaqëson një shtysë vendimtare drejt integrimit europian, edhe pse ky atëherë do të limitohej vetëm nga pjesa Perëndimore e Europës. Për Shtetet e Bashkuara kohezioni ekonomik, politik dhe në fund ushtarak i Europës ishte i pamundur që t’i kundërvihej me sukses Bashkimit Sovjetik, por vëmendja e qeverisë dhe e Departamentit të Shtetit ishin në fillim shumë kaotike, duke kërkuar për të mos dhënë përshtypje që SHBA donin t’u bënin një integrim të sforcuar europianëve.

Ky qëndrim mbetet edhe pse drejtimi në sensin europian i filluar tashmë duke u nisur që nga Kongresi. Senatori i Arkansas J. William Fulbright, dhe kolegu i tij Elbert Thomas i Utah prezantojnë në senat një rezolutë që deklaronte “Kongresi favorizon krijimin e Shteteve të Bashkuara të Europës brenda strukturës së Kombeve të Bashkuara”.[5]

Tre ditë me vonë e njëjta rezolutë u prezantua në dhomën e deputetëve. Të dyja rezolutat u aprovuan në mënyrë triumfuese, me publicitet të gjerë e komente favorizues në gazeta, duke kontribuar për krijimin e një favori të madh për integrimin europian në opinionin publik. Kur Marshall bën fjalimin e tij në Harvard, “New York Times” e datës 6 qershor 1947 e titullon lajmin: “Marshall kërkon bashkimin europian”; por sekretari i shtetit deklaron në të njëjtën të përditshme të datës 12 qershor, se bashkimi europian nuk ishte kusht për ndihmën. Marshall mohon gjithmonë se dëshiron të “vendos” zgjidhje për Europën, të paktën në planin zyrtar.

[1] Me datë 5 prill – Uashington- Plani Marshall hyn në fuqi.
[2] Nga raporti Harriman, 7 nëntor 1947, tek Silvio Pozzani (nën kujdesin), Dokumenti sul piano
Marshall, Vallecchi, Firenze 1948, p. 168.
[3] John Spanier, American Foreign Policy Since World War II , cit., faqe. 40.
[4] Anna Kasten Nelson (nën kujdesin e), The State Department Policy Planning Staff Papers 1948,
Garland, New York 1983, faqe. 77-78.
[5] Armin Rappaport, The United States and European Integration: The First Phase, in
“Diplomatic History”, 5, pranverë 1981, faqe. 123.